Rusland - “Maar hij is ook bekend omdat hij een ingenieus afsluitsysteem voor weckpotten bedacht”, vult Svetna aan. “Echt waar?”, zegt haar echtgenoot verbaasd. Ik zit aan de keukentafel in een flat in Ryazan en probeer het verbale pingpongen van de echtelieden te volgen, maar eerlijk gezegd weet ik net zo weinig van weckpotten als van pistolen. Buiten dwarrelt de eerste sneeuw tussen de flats.
De flat is sinds kort hun eigendom. Als veertigers genieten ze eindelijk van hun vrijheid nu ze niet langer met hun twee kinderen, zoals veel Russen, bij hun ouders inwonen. Vasily, die twintig jaar in het Russische leger diende, heeft zich tot taak gesteld mij de geschiedenis van het moderne Russische handwapen uit de doeken te doen. Een taak van formaat, al was het maar omdat hij geen Engels spreekt.
Sinds Vasily eervol is ontslagen, werkt hij als ingenieur. Al is onduidelijk wat dat inhoudt, want hij brengt de dagen rijdend in zijn auto door, waarbij hij vloekend en tierend de gaten in het wegdek ontwijkt. ’s Avonds houdt hij de wodkafles op en steekt van wal. Af en toe verdwijnt hij even en komt dan terug met foto’s, een boek of een pistool.
Ditmaal liggen er op de keukentafel medailles van zijn grootvader, verleend voor heldenmoed in de Grote Vaderlandse Oorlog. De glazen wodka staan er tussen als soldaten op een slagveld. Aangezien Vasily mij geleerd heeft dat nippen aan een glaasje wodka niet hoort, maar verzuimd heeft uit te leggen dat ieder glas dat je achterover slaat direct gevuld wordt, staar ik enigszins beneveld naar de plakkaten.
Vaderlandse oorlog
De Grote Vaderlandse Oorlog begon in 1941 toen Hitler het niet-aanvalsverdrag met Stalin schond en de Sovjet Unie binnenviel. Als het oorlogsstof vier jaar later is neergedaald zijn er ruim 20 miljoen doden te betreuren. Helden worden ze genoemd, nooit slachtoffers. Vasily’s opa was een held. Al bestond volgens zijn kleinzoon zijn grootste daad er vooral uit zichzelf in leven te houden.
Eerder die dag heeft Vasily mij rondgereden langs alle monumenten voor Russische helden in Ryazan. En dat zijn er nogal wat. Oorlogshelden, literaire helden die in een duel om de liefde aan het zwaard zijn geregen, eenvoudige schoolmeesters die aan de bakermat van de ruimtevaart hebben gestaan. Vrouwen zijn er niet bij. Stuk voor stuk staan de enorme bouwwerken van beton of graniet op kale pleinen waar de ijskoude wind de botten doet rammelen.
Bontmutsen
Even had ik voorzichtig geopperd ook de zondagsmarkt te bezoeken, maar de Russen keken me verbijsterd aan. De markt met z’n bontmutsen, bevroren vis en door baboeska’s zelf gebreide sokken? Wat was daar nou aan? Dat was zo ouderwets!
En dus staarde ik naar de eeuwige vlam die bij -10 °C nog niet de schijn van warmte ophield. De maker van het monument van de Grote Vaderlandse Oorlog had zich enigszins vergaloppeerd aan de opdracht. Een van de oorlogshelden bleek, toen hij eenmaal uit het graniet te voorschijn kwam, als twee druppels water op de huidige premier te lijken. Dat vonden ze zelfs in Rusland naar geschiedvervalsing rieken. De snor van de held werd daarom onlangs vakkundig verwijderd en vervangen door een nieuwe plak graniet.
Het resultaat is een Poetin met een opgezwollen bovenlip. Vasily kan er smakelijk om lachen. De man die om en om premier of president is, hoeft niet op zijn steun te rekenen. Niet dat Vasily op de communisten stemt of ooit van oppositieleider Gary Kasparov heeft gehoord.
Nee, Vasily is van mening dat een president die er nog niet voor kan zorgen dat er fatsoenlijke wegen worden aangelegd, zijn beurt verspeelt. Svetna is voorzichtiger in haar oordeel. “Ach hij zal ook vast goede dingen voor het land regelen.” Al kan ze even niet bedenken wat. Ook neemt ze het Poetins partij niet kwalijk, dat op de school waar ze lesgeeft, van de week ineens alle lessen werden afgelast omdat Verenigd Rusland een vergadering wilde beleggen en hun oog op de school had laten vallen. Ze haalt haar schouders op. “Zo gaan die dingen.”
Picknick
Na de monumententour was de tijd rijp om ons te warmen en reden we het bos in voor een picknick. Vasily klapte het tafeltje in de sneeuw uit terwijl Svetna met kleedjes en bordjes redderde. De bedoeling was om vervolgens een mars door het besneeuwde woud te maken. Het stel kende het gebied op hun duimpje omdat ze hier als Sovjetpioniers waren ingewijd in het geluk van de volmaakte socialistische heilstaat. “Die kinderkampen waren oersaai”, vertrouwt Svetna me later toe. Maar we gaan niet marcheren door de berkenbossen, we gaan nog een monumentje pakken.
En nu vier uur later probeer ik in de keuken te ontdooien door wodka’s achterover te slaan en me te focussen op medailles en vuurwapens. “Het voordeel van de Makarov”, legt Vitaly me onvermoeibaar uit, “is de relatieve veiligheid van het wapen als je het per ongeluk laat vallen.”
Kalasjnikov
Ik denk aan de kalasjnikov, die ik heb mogen vasthouden op het politiebureau van Ryazan. In een poging haar imago op te poetsen, had het hoofdbureau besloten aan PR te doen. Belangstellenden konden een rondleiding krijgen. De openheid van het politiebureau bestond uit een bezoek aan de conferentiezaal en een fotoshoot waarbij een politiemuts van konijnenbont en een kalasjnikov tot de attributen hoorde. En alsof dat nog niet voldoende was om het blazoen van het korps op te vijzelen, mocht daarna met een Makarov geschoten worden.
Zelf had ik me even aan de wapeninstructies onttrokken en was, met een toiletbezoek als voorwendsel, de gangen doorgelopen. De muren hingen vol met de helden van de politie; de best presterende agent, de in Tsjetsjenië gesneuvelde held en degene met de meeste dode terroristen op z’n naam.
En toen ineens hing daar een portret van Jozef Stalin. Dé Stalin, verantwoordelijk voor miljoenen doden, variërend van Poolse officieren en intellectuelen tot uitgehongerde Oekraïners en etnische minderheden op de Krim, om maar wat te noemen. Alsof je Hitler in het politiebureau in Berlijn tegenkomt.
Als ik Vasily er aan de keukentafel naar vraag, kijkt hij me geamuseerd aan. Stalin met Hitler vergelijken? Ik durf nogal. Hitler was een gruwelijke dictator, een moordmachine dat weet iedereen. Maar Stalin? “Rusland is een groot land, daar heb je een sterke leider nodig. Stalin was zo’n leider. Voor vele Russen is hij een held. Niet voor mij. Als je in Rusland een weg weet aan te leggen waar je niet met je auto in wegzakt, ben je voor mij een held. Kom hou je glas op dan proosten we nog eens. Op de helden van Rusland, nasdrovje!”
Tekst: Anneke de Bundel